Kỷ tử là vị thuốc được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền để trị các bệnh về mắt, vô sinh hiếm muộn, di mộng tinh ở nam giới hay viêm dạ dày mãn tính. 

Kỷ tử là gì?

Cây Kỷ tử hay còn gọi là câu kỷ tử là vị thuốc quý có nhiều tên gọi khác như: Khủ khởi, Câu khởi, Kỷ tử, Khởi tử, Địa cốt tử.

Cây có tên khoa học: Fructus Lycii.; họ Cà (Solanaceae)

Đặc điểm thực vật :

Kỷ tử là một cây thuốc quý với những đặc điểm nhận dạng như sau:

• Cây cao khoảng từ 0.5 – 1.5m, mọc đứng, cành phân nhiều nhánh nhỏ. Trên cành thỉnh thoảng có gai.
• Lá có phiến mũi mác, mảnh, hẹp ở gốc, mọc cách và nhẵn.
• Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, có màu đỏ. Một số hoa mọc lại thành chùm. Đài hoa nhẵn, hình chuông và có 3-4 thùy hình trái xoan nhọn. Nhị 5, chỉ nhị có hình chỉ đính ở đỉnh của ống tràng nhưng dài hơn tràng. Bầu hoa có 2 ô, đầu nhụy chẻ đôi. Hoa thường ra vào tháng 6 – 9.
• Quả kỷ tử căng mọng, nhỏ, có hình trứng dài, màu đỏ cam hoặc đỏ thẫm khi chín. Bên trong có hạt kỷ tử thân dẹt. Cây sai quả nhất vào tháng 7 -10.

Phân bố địa lý :

Cây có nhiều nhất ở Trung Quốc, tập trung ở một số tỉnh như Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Cam Túc, Ninh Hạ, Thanh Hải…

Mua giống cây câu kỷ tử ở đâu? Trước đây nước ta thường phải mua dược liệu từ Trung Quốc. Nhưng hiện nay, kỷ tử đã di thực vào Việt Nam và được trồng tại một số vùng dược liệu chuyên canh có không khí lạnh và mát mẻ quanh năm như Lào Cai, Hà Giang,…

Bộ phận dùng, thu hái và sơ chế :

Bộ phận dùng là quả khô rụng. Khi quả chín có màu đỏ tươi hoặc màu đỏ cam, nhăn nheo thì nó được sử dụng vào làm thuốc.

Thu hái: Thời điểm quả sai và chứa nhiều các hoạt chất chữa bệnh là vào tháng 8 -9 hàng năm. Nên hái quả vào sáng sớm hoặc chiều mát. Sau khi hái, đem quả phơi trong bóng mát. Khi quả có dấu hiệu nhăm thì lúc đó mới đem ra phơi ngoài nắng đến khi khô hoàn toàn.

Bảo quản: Nên để dược liệu nơi khô ráo, thoáng mát. Có thể phun rượu hoặc xông diêm sinh định kỳ để chống mối mọt, ẩm mốc.

Tác dụng của câu kỷ tử với sức khỏe :

Dược liệu đã được sử dụng từ rất lâu trong y học cổ truyền để chữa bệnh. Khi y học hiện đại phát triển, đã có nhiều nhà khoa học tiến hành công trình nghiên cứu về vị thuốc này.

Tác dụng của kỷ tử theo đông y :

Dược liệu có vị ngọt, tính bình; quy vào kinh Can, Phế, Thận. Công dụng của kỷ tử là cường thịnh âm đạo, minh mục, an thần, bổ ích tinh huyết, khí hư lao, nhuận phế, trừ phong, bổ gân cốt, ích khí, tư thận,…Từ đó, chủ trị các bệnh :

• Chứng âm huyết hư tổn, di tinh
• Can thận âm hư, huyết hư gây chóng mặt, khái thấu và đau thắt lưng
• Tiểu đường

Tác dụng của vị thuốc theo nghiên cứu của y học hiện đại

Theo các tài liệu y học, kỷ tử chứa nhiều thành phần hóa học. Cụ thể như sau:

• Khoảng 0,09% Betain (theo “Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược”).
• Có 3,96mg Caroten, 6,7mg P; 150mg Canxi, 3,4mg sắt, 1, 7mg axit nicotic, 3mg Vit C, 0,23mg Amoni sunfat trong 100g quả kỷ tử (Theo nghiên cứu Từ Quốc Quân và Triệu Thủ Huấn).
• Lysin, Cholin, Betain, 2,2% chất béo và 4,6% chất Protein, Acid cyanhydric, Atropin; b-Sitosterol, Linoleic acid đều là hoạt chất có trong dược liệu (theo “Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam”).
• Valine, Glutamine, Asparagine. (Nishiyama R, C A 1963, 59 (11): 13113b).

Với các thành phần hóa học trên, kỷ tử có tác dụng gì với sức khỏe con người?

• Tăng cường chức năng sinh lý

Dược liệu được chứng minh là có tác dụng cải thiện các dấu hiệu về sinh lý ở nam giới như: suy giảm nồng độ testosterone, giảm ham muốn, chất lượng tinh trùng kém, xuất tinh sớm, vô sinh hiếm muộn, rối loạn cương dương…

• Chức năng miễn dịch

Vị thuốc giúp tăng cường khả năng miễn dịch không đặc hiệu. Công dụng này có được là do tăng kích thích đại thực bào thực bào, tăng tác dụng của lysozyme (một enzym tiêu hóa, cung cấp một chức năng sát trùng và miễn dịch). Nhờ đó, dược liệu giúp bạn ngăn ngừa sự tấn công của vi khuẩn, vi rút, giảm ốm vặt khi thời tiết tiết thay đổi thất thường, không khí ẩm ướt.

• Tăng cường chức năng gan

Trong dược liệu có chứa Betaine hydrochloride có thể làm tăng phospholipids trong huyết thanh và gan. Cơ chế này có tác dụng bảo vệ tế bào gan đáng kể.

• Chữa bệnh tiểu đường

Theo một nghiên cứu trên chuột, chiết xuất của kỷ tử làm giảm đường huyết ở chuột. Khi sử dụng trên cơ thể người, dược liệu làm giảm đáng kể nồng độ glucose trong máu và nồng độ cholesterol toàn phần trong huyết thanh (TC), triglyceride (TG) và đồng thời làm tăng đáng kể nồng độ cholesterol lipoprotein mật độ cao (HDL-c).

• Cải thiện thị lực

Các nghiên cứu chỉ ra rằng sự tích tụ của phản ứng oxy hóa quá mức chính là một trong những nguyên nhân làm trầm trọng thêm tổn thương của mô võng mạc. Điều này dẫn đến các bệnh lý về mắt. Trong kỷ tử có Polisaccarit – là hoạt chất có tác dụng ức chế này tạo ra các loại oxy phản ứng và thoái biến màng ty thể, chống lại tổn thương oxy hóa trong  tế bào và mô. Ngoài ra, chất zeaxanthin trong dược liệu có hàm lượng cao, giúp bảo vệ mắt khỏi các tia cực tím, các gốc tự do. Chính vì vậy, việc sử dụng kỷ tử là giải pháp để cải thiện thị lực rất tốt.

• Hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày

Các thử nghiệm về tác dụng với bệnh ung thư của kỷ tử đã được tiến hành. Sau một đợt sử dụng dược liệu, nhiều bệnh nhân đã nhận thấy sự thay đổi rõ rệt kích thước khối u, hạn chế sự di căn của tế bào ung thư.

• Tác dụng giảm đau

Dược liệu có tính kháng khuẩn, tiêu viêm. Ngoài ra nó hỗ trợ điều trị các vết thương  trên cơ thể, giúp vết thương mau lành, chống nhiễm trùng và hạn chế để lại sẹo.

• Chữa suy nhược cơ thể

Vị thuốc có tác dụng chữa suy nhược cơ thể vì  chứa nhiều dưỡng chất có lợi. Người mới ốm dậy, người gầy gò, người thường xuyên bị stress sẽ cải thiện sức khỏe nếu biết cách sử dụng.

• Chữa trị bệnh trầm cảm

Trong xã hội hiện đại, không ít người có dấu hiệu trầm cảm. Nếu không chữa trị kịp thời sẽ để lại những hệ lụy đáng tiếc. Trong kỷ tử có hoạt chất mangan, chất xơ và nhiều vitamin giúp giảm bớt rối loạn lo âu, tái tạo năng lượng và lấy lại niềm vui.